Δυσλεξία: αναπηρία ή ταλέντο;

Σύμφωνα με τις περισσότερες έρευνες, η μέση ελληνική οικογένεια, ξοδεύει το μεγαλύτερο κομμάτι του προϋπολογισμού της για την εκπαίδευση των παιδιών. Η παιδεία στην Ελλάδα τείνει να θεωρηθεί ως η «χήνα με τα χρυσά αυγά». Όλοι την ταΐζουμε, ελπίζοντας στο χρυσάφι της. Όμως, αντί να ταΐζουμε ασύστολα και απερίσκεπτα αυτό το «αδηφάγο τέρας», καλύτερα να καθίσουμε να σκεφτούμε πού πάνε τα χρήματά μας. Το Ελληνικό Πανεπιστήμιο έχει ανοίξει τις πόρτες του και ένα πτυχίο που κάποτε έμοιαζε να εξασφαλίζει το δικαίωμα στην ελπίδα για μια καλύτερη ζωή, πλέον μοιράζεται αφειδώς και δίνεται η δυνατότητα στο μεγαλύτερο ποσοστό των νέων να αποκτήσει ακαδημαϊκή μόρφωση. Οι Νεοέλληνες σήμερα είναι πιο μορφωμένοι από ποτέ, αλλά η ουσία των κόπων τους έχει τη γυαλάδα του χρυσού ή απλώς μας θαμπώνει, κρύβοντας τις προχειρότητες του συστήματος;

Σκοπός της παιδείας στη χώρα μας είναι «να συμβάλλει στην ολόπλευρη, αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων των μαθητών, ώστε, ανεξάρτητα από φύλο και καταγωγή, να έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες και να ζήσουν δημιουργικά». (Εφημερίδα της Κυβερνήσεως)

Ναι καλά… Αυτό θα ήταν το ιδανικό… Τι ισχύει όμως; Ας ρωτήσουμε το Γιώργο.

Ο Γιώργος, ένα πανέξυπνο παιδί, που είχε κερδίσει έναν πανελλήνιο μαθητικό διαγωνισμό πληροφορικής, στην προσπάθειά του να περάσει στο Πανεπιστήμιο καταποντίστηκε. Η συλλογή των τεσσαριών του έκλεισε την πόρτα του ακαδημαϊκού χώρου οριστικά. Παράδοξο; Ο θριαμβευτής ενός διαγωνισμού πληροφορικής να κρίνεται ελλιπής για τα ελληνικά πανεπιστήμια. Βέβαια, ο Γιώργος δεν συμβιβάστηκε με την, όπως αποδείχτηκε, προσωρινή ήττα, και μιας και ήταν σίγουρος για τον εαυτό του, βγήκε στο εξωτερικό να σπουδάσει αυτό που ήθελε. Όμως τα προβλήματα συνεχίστηκαν και εκεί. Ενώ ο ίδιος πίστευε ότι στις εξετάσεις του ήταν άριστος και άψογος, τελικά οι βαθμοί του ήταν κάτω από τη βάση. Η απογοήτευση τον είχε κατακλείσει. Τότε, ως από μηχανής θεός, μια καθηγήτριά του, παρακολουθώντας τον από κοντά, αντιλήφθηκε ότι η αποτυχία του δεν ήταν θέμα διαβάσματος, αλλά πως ο Γιώργος ήταν δυσλεκτικός. Από εκείνη τη στιγμή, οι εξετάσεις προσαρμόστηκαν ανάλογα, και ο Γιώργος άρχισε να παίρνει αυτό που δικαιούνταν. Αρίστευσε στην τάξη του χωρίς μεγάλη προσπάθεια και πλέον ολοκληρώνει το διδακτορικό του, ξεκινώντας μια καριέρα στο χώρο ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο.

Με το παραπάνω παράδειγμα φαίνεται ξεκάθαρα πώς απέτυχε το σύστημα και την αδυναμία του να αναδείξει άτομα σαν το Γιώργο. Ας δούμε, όμως από πιο κοντά τι ακριβώς συμβαίνει με τη δυσλεξία.

Ένας από τους πιο περίφημους δυσλεκτικούς της ιστορίας είναι ο Αϊνστάιν. Άργησε να μιλήσει (ήταν περίπου 3 χρονών), αλλά και στα μαθητικά του χρόνια φαινόταν να αντιμετωπίζει προβλήματα με απλές μαθηματικές πράξεις: «ποτέ δεν ήταν πολύ καλός στο εύκολο κομμάτι των μαθηματικών. Για να λάμψει έπρεπε να περάσει στο δύσκολο κομμάτι των τανυστών. Στην ενήλικη ζωή του, η μαθηματική του διάνοια αναγνωρίστηκε ως μοναδική και μπορούσε να εμβαθύνει με μεγάλη ευκολία. Αλλά, φαινόταν ότι με τους αριθμητικούς υπολογισμούς εξακολουθούσε να αντιμετωπίζει ένα σχετικό πρόβλημα», αναφέρει η αδερφή του Μάγια. Είναι κοινή αντίληψη η δυσλεξία να θεωρείται σαν κάποια μορφή μαθησιακής δυσκολίας, καθώς από τα συχνότερα και πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα είναι η δυσκολία ανάγνωσης και γραφής, η ανορθογραφία και η αντιστροφή των συμβόλων, όπως επίσης η σύγχυση χώρου και χρόνου, η αποδιοργάνωση και η δυσκολία κατανόησης. Όμως, η νοητική λειτουργία που δημιουργεί αυτά τα προβλήματα είναι εκείνη στην οποία οφείλεται μια ξεχωριστή ιδιοφυΐα και ταλέντο. Η δυσλεξία είναι το αποτέλεσμα μιας αυξημένης ικανότητας αντίληψης. Σε μερικές περιπτώσεις όμως, δυστυχώς το ταλέντο αυτό γίνεται εμπόδιο.
Η γλώσσα αποτελείται από σύμβολα. Τα σύμβολα αποτελούνται από τρία μέρη: από τον ήχο, τη σημασία και την όψη (μορφή) του συμβόλου. Όταν χρησιμοποιούμε τη λεκτική σκέψη, σκεφτόμαστε με τους ήχους της γλώσσας. Κάνουμε κυριολεκτικά έναν εσωτερικό μονόλογο διαπιστώσεων, ερωτήσεων και απαντήσεων. Όμως, ένα δυσλεκτικό άτομο μαθαίνει να αντιλαμβάνεται και να σκέφτεται για τον κόσμο μέσα από εικόνες. Όταν χρησιμοποιούμε τη μη λεκτική σκέψη, σκεφτόμαστε με τη σημασία (περιεχόμενο) της γλώσσας μέσα από νοητές εικόνες των εννοιών και των ιδεών της. Οι εικόνες δεν είναι απλώς οπτικές, είναι πιο πολύ σαν τρισδιάστατες ταινίες που επιστρατεύουν πολλές από τις αισθήσεις μας. Μεταβάλλονται και εξελίσσονται καθώς διαβάζουμε την πρόταση. Η μη λεκτική σκέψη είναι εξελικτική. Η εικόνα «αναπτύσσεται» καθώς η διαδικασία της σκέψης προσθέτει περισσότερες έννοιες. Δημιουργούμε την εικόνα της σημασίας μιας πρότασης.
Ο ίδιος ο Αϊνστάιν είχε δηλώσει ότι κατά τη σύλληψη των ιδεών του «οι λέξεις δεν έπαιζαν κανένα ρόλο. Ήταν κυρίως ξεκάθαρες εικόνες αυτές που μου έρχονταν». Ο τρόπος σκέψης του δυσλεκτικού ατόμου είναι μη λεκτικός. Γίνεται με τη βοήθεια εικόνων και με μια ταχύτητα 32 εικόνων το δευτερόλεπτο. Αυτό σημαίνει ότι ενώ μέσα σε ένα δευτερόλεπτο ένα άτομο που σκέφτεται λεκτικά, κάνει γύρω στις 3 – 5 σκέψεις (μεμονωμένες λέξεις των οποίων το νόημα έχει κατανοήσει), κάποιος που σκέφτεται με εικόνες κάνει 32 σκέψεις (μεμονωμένες εικόνες των οποίων το νόημα έχει κατανοήσει). Η σκέψη με εικόνες εκτιμάται ότι είναι 300 – 400 φορές γρηγορότερη από τη λεκτική σκέψη. Η συχνότητα των ερεθισμάτων της είναι 1/32 του δευτερολέπτου. Όμως, για να προλάβει η συνείδησή μας να καταγράψει ένα ερέθισμα, πρέπει αυτό να είναι παρόν τουλάχιστον για 1/25 του δευτερολέπτου (όπως είναι τα καρέ στον κινηματογράφο). Οπότε, ο εγκέφαλος του δυσλεκτικού ατόμου, δεν προλαβαίνει να αντιληφθεί όλα τα ερεθίσματα και λειτουργεί στο όριο, ή όπως λέμε, στο κατώφλι της συνείδησης. Οπότε, η μη λεκτική σκέψη υποπίπτει στην κατηγορία του ασυνείδητου. Ο εγκέφαλος του ατόμου συλλαμβάνει τη σκέψη, αλλά το ίδιο το άτομο δεν έχει συνείδηση του γεγονότος (ξέρει την απάντηση, χωρίς να ξέρει ότι είναι η απάντηση).

Η ονειροπόληση είναι ο τρόπος σκέψης μιας μεγαλοφυΐας. Ο Αϊνστάιν, συνέλαβε τη θεωρία της σχετικότητας σε μια τέτοια στιγμή ονειροπόλησης. Όπως λέει ο ίδιος, είδε τον εαυτό του «να ταξιδεύει δίπλα σε μια ακτίνα φωτός». Το δυσλεκτικό άτομο δεν σκέφτεται απλώς με εικόνες, αλλά τις βιώνει, σαν μια αληθινή εμπειρία, καθώς η νοητική λειτουργία που επιτελείται έχει ως αποτέλεσμα οι αισθήσεις της ισορροπίας και της κίνησης να μεταβάλλονται και νιώθει ότι ο χρόνος είτε επιταχύνεται είτε επιβραδύνεται. Ο εγκέφαλος μεταβάλλει τις πραγματικές αισθήσεις τους και βιώνουν την τροποποιημένη αντίληψη ως πραγματικότητα. Μια αντίληψη που κινείται ταυτόχρονα σε πολλά επίπεδα. Έτσι, έχουν μια πολυδιάστατη εικόνα του κόσμου και αντλούν περισσότερες πληροφορίες από τους άλλους ανθρώπους. Οπότε, ο Αϊνστάιν είχε μια βιωματική εμπειρία και όχι απλώς μια εικόνα. Πράγματι ήταν στη δέσμη φωτός. Χρησιμοποιώντας αυτή την τροποποιημένη αντίληψη διεύρυνε τη δημιουργική φαντασία του και ανέπτυξε την εφευρετικότητα και τη διαίσθησή του, αντλώντας έτσι έμπνευση.

Τα δυσλεκτικά παιδιά αντιμετωπίζουν προβλήματα στο σχολείο, όταν καλούνται να αναπτύξουν την ικανότητα της λεκτικής σκέψης, επειδή η αναλυτική σκέψη και λογική είναι διαδικασίες που βασίζονται στη γλώσσα. Το παιδί έχει όμως ήδη αναπτύξει ένα σύστημα γρηγορότερο και ακριβέστερο από την αναλυτική σκέψη, το οποίο όμως του δημιουργεί προβλήματα για λέξεις αφηρημένες όπως τα άρθρα και οι προθέσεις, για τις οποίες δεν μπορεί να δημιουργήσει εύκολα εικόνες, με συνέπεια να βρίσκεται σε σύγχυση. Ακόμα η γλώσσα του δεν μπορεί να ακολουθήσει το μυαλό του. Όταν προσπαθεί να πει κάτι που θεωρεί σημαντικό, ο λόγος του επιταχύνεται τόσο πολύ που οι λέξεις του δεν ξεχωρίζουν η μία από την άλλη. Οι γονείς του το ερμηνεύουν ότι το παιδί τους έχει αρχίσει να τραυλίζει. Επίσης, το παιδί, στην προσπάθειά του να κατανοήσει τη λέξη ως αντικείμενο, κάνει 4000 φορές περισσότερους υπολογισμούς στο μυαλό του από ότι τα άλλα παιδιά και καλείται δια της διαγραφής να βρει τη σωστή απάντηση. Όμως, τι ειρωνεία, στους γύρω του αυτό το παιδί φαίνεται να είναι αργόστροφο. Εξάλλου, ο πατέρας του Αϊνστάιν, έλεγε πως οι καθηγητές περιέγραφαν το γιο του ως: «πνευματικά αργό, αντικοινωνικό και χαμένο στα ανόητα όνειρά του». Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα να ασκείται συναισθηματική πίεση στο παιδί το οποίο αναγκάζεται να ανακαλύπτει μεθόδους και τεχνάσματα για να παρακάμπτει το πρόβλημα, όπως η απομνημόνευση.

Το πραγματικό στοίχημα της εκπαίδευσης είναι να βοηθήσει αυτά τα άτομα να αναπτύξουν τα χαρίσματά τους και την ιδιαίτερη μεγαλοφυΐα τους και όχι να τα ωθεί στο περιθώριο. Αυτό που μας δείχνουν αυτά τα άτομα είναι το κενό που βρίσκεται στην εκπαίδευση, η οποία κατευθύνει το παιδί σε μια μηχανιστική μέθοδο επίλυσης των προβλημάτων, το κοινώς λεγόμενο «τυφλοσούρτη», ώστε το παιδί, αφού αναπτύξει εξαρτημένα αντανακλαστικά μέσα από στείρα αποστήθιση και απομνημόνευση να φτάνει στη λύση προβλημάτων χωρίς να έχει κανένα προσωπικό όφελος. Η μάθηση για να είναι ολοκληρωμένη, πρέπει να γίνεται με εμπειρικό τρόπο. Η πραγματική γνώση έχει ως απαραίτητη προϋπόθεση να βιώσει ο μαθητής μια αληθινή εμπειρία. Δεν φτάνει να γεμίζει τη φαιά ουσία μόνο με πληροφορίες, αλλά και να μεταφέρει στην καρδιά αισθήματα. Έτσι, η εκπαίδευση θα επιτελεί τον ολοκληρωτικό και ουσιαστικό της ρόλο. Και ό,τι λάμπει, θα είναι χρυσός!

ΥΓ. Με απλά λόγια, όσο και να σου περιγράψει κάποιος την αρχή λειτουργίας και το πώς είναι φτιαγμένο ένα ποδήλατο, δεν θα είναι αρκετό αν εσύ ο ίδιος δεν κάνεις ποδήλατο και βρεις την αίσθηση του χώρου που χρειάζεσαι για να ισορροπήσεις. Έτσι, αναπτύσσεις σωματική μνήμη της ισορροπίας και κάνεις ποδήλατο χωρίς να σκέφτεσαι το πώς.