Νανοτεχνολογία: η σύγχρονη φωτιά του Προμηθέα

Ο Αϊνστάιν, το 1905, είχε πει ότι «τώρα είναι μια ωραία εποχή να είναι κάποιος φυσικός». Είχε φτάσει σε αυτή τη διαπίστωση συλλογιζόμενος τις κατακλυσμιαίες εξελίξεις και νέες ανακαλύψεις στο χώρο της σωματιδιακής φυσικής, οι οποίες θα γεννούσαν αυτό που αποκαλούμε σήμερα κβαντική μηχανική. Επιβεβαιώνοντας την άποψη ότι η επιστήμη κάνει κύκλους, μπορούμε να συμφωνήσουμε με τον Αϊνστάιν και να πούμε ότι και η σημερινή εποχή είναι … και γαμώ (!!!) για να είναι κάποιος φυσικός. Νανοτεχνολογία: περί ου ο λόγος. Σαν άλλος προφήτης, ο Ρίτσαρντ Φέιμαν είχε ρίξει μια κλεφτή ματιά στο μέλλον και είχε προλογίσει τις εξελίξεις σε έναν καινούριο κλάδο της επιστήμης, όπου η μελέτη της συμπεριφοράς της ύλης στη μεσοκλίμακα άνοιγε νέους ορίζοντες για περαιτέρω κατακτήσεις και τεχνολογικά επιτεύγματα. Η νανοτεχνολογία ευαγγελίζεται ότι έχει τη λύση σε όλα τα προβλήματα. Έφτασε η εποχή όπου όλες οι ασθένειες θα είναι πλήρως ιάσιμες; Η εκμετάλλευση των φυσικών πηγών ενέργειας θα παραμερίσει τις συμβατικές πηγές ενέργειας, που εξαντλούνται και επιβαρύνουν το περιβάλλον; Και εν τέλει, θα βελτιωθεί η καθημερινότητα του ανθρώπου;

Γιατί όμως τόση φασαρία; Τι είναι πραγματικά η νανοτεχνολογία; Πρόκειται για μια καινούρια επιστήμη (νανοεπιστήμη), η οποία αναπτύσσεται ταυτόχρονα με τις εφαρμογές της τα τελευταία 20 χρόνια (νανοτεχνολογία). Ετυμολογικά και μόνο να αναλύσουμε τη λέξη νανοεπιστήμη, πρόκειται για την επιστήμη που ασχολείται με ό,τι έχει να κάνει με την κλίματα του νανόμετρου, το οποίο ισούται με το ένα δισεκατομμυριοστό του μέτρου (10-9 μέτρα), κλίμακα που ισούται με το μέγεθος του ατόμου (το μικρότερο κομμάτι ενός στοιχείου που μπορεί να υπάρξει ελεύθερο στη φύση), αλλά και του εσωτερικού του κυττάρου. Περίπου 2 νανόμετρα είναι η διάμετρος της διπλής έλικας του DNA, ενώ αν φανταζόμασταν πως η Γη έχει διάμετρο 1 μέτρο, τότε το 1 νανόμετρο ισούται με τη διάμετρο μιας μπίλιας. Η ανάπτυξη τεχνολογίας σε αυτές τις διαστάσεις μπορεί να μας εξοικονομήσει χώρο και χρόνο, να περιορίσει τις απώλειες ενέργειας, αυξάνοντας έτσι την απόδοση. Παράλληλα, για τον έμβιο κόσμο είναι εξίσου σημαντική, καθώς αναφερόμαστε σε διαστάσεις οργανιδίων των κυττάρων.

Για αιώνες ολόκληρους το μονοπάτι του επιστήμονα και η πορεία του στο χώρο ήταν ένα μοναχικό ζήτημα. Η πρόοδος της επιστήμης οδήγησε σε ένα ολοένα και αυξανόμενο όγκο πληροφοριών και γνώσεων. Πλέον, η εξειδίκευση ήταν μονόδρομος. Η καλύτερη διαχείριση και οργάνωση των καινούριων πληροφοριών απαιτούσε τον κατακερματισμό της επιστημονικής γνώσης σε πλήθος τομέων και πεδίων. Η παιδεία ακολουθεί το μοντέλο της πυραμίδας: ξεκινώντας από τη βάση που είναι το δημόσιο σχολείο και πηγαίνοντας προς τα πάνω, βλέπουμε την ακαδημαϊκή πορεία του επιστήμονα, από το απολυτήριο λυκείου, το οποίο παίρνουν περίπου 90.000 μαθητές κάθε χρόνο, στο πτυχίο του πανεπιστήμιου της εκάστοτε σχολής (περίπου 1000 άτομα κάθε χρόνο), τίτλος μεταπτυχιακού (20 άτομα το χρόνο), διδακτορικό που είναι μοναδικό (1 άτομο). Παρακολουθούμε, καθώς αυξάνονται οι γνώσεις γύρω από ένα ζήτημα, τόσο λιγότερα άτομα μπορούν να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις. Από την άλλη, όσο αυξάνονται οι γνώσεις, τόσο περιορίζεται το αντικείμενο μελέτης. Τελειώνοντας το διδακτορικό, ο επιστήμονας έχει μελετήσει διεξοδικά και γνωρίζει τα πάντα για ένα πολύ συγκεκριμένο εξειδικευμένο θέμα. Ή κατά το ακαδημαϊκό αστείο «ένας καθηγητής πανεπιστημίου ξέρει τα πάντα για το τίποτα».

Όμως, η νανοτεχνολογία με το εύρος των εφαρμογών της επιβάλλει τη συνεργασία και τη γνώση παράλληλα πολλών πεδίων έρευνας και επιστήμης. Φυσικοί, βιολόγοι, χημικοί, γιατροί, μηχανικοί καλούνται να κάτσουν στο ίδιο τραπέζι, να συνεργαστούν, να ανταλλάξουν απόψεις και να καλύψουν ο ένας τα κενά του άλλου, πραγματώνοντας τη διεπιστημονική αντιμετώπιση των θεμάτων που προκύπτουν. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά το ακαδημαϊκό έτος 2009 – 10 από τις 60 αιτήσεις που έγιναν στο Μεταπτυχιακό της Νανοτεχνολογίας στο ΑΠΘ, προέρχονταν από 19 (!!) διαφορετικά τμήματα, μεταξύ των οποίων οδοντιατρικής, γεωλογίας κλπ. Νέα πνοή φυσάει στην επιστημονική κοινότητα. Ο μοναχικός και εκκεντρικός σκαπανέας της γνώσης πρέπει να ξεσκονίσει το κοινωνικό του προφίλ και αρχίσει να κάνει παρέες!!!

Ας γυρίσουμε λίγο πίσω το ρολόι και ας δούμε πώς ξεκίνησαν όλα και ποιος είναι ο «πατέρας» της. Η ιδέα της νανοτεχνολογίας ξεκίνησε τα Χριστούγεννα του 1959, στη διάλεξη που έδωσε στο Caltech στην Αμερικάνικη Φυσική Εταιρεία (29/12/1959) ο διάσημος φυσικός Ρίτσαρντ Φέιμαν και δημοσιεύτηκε το Φεβρουάριο του 1960 στο περιοδικό «Μηχανική και Φυσική» του Caltech. Ο τίτλος της διάλεξης ήταν «Υπάρχει πολύς χώρος στον πάτο – Μια πρόσκληση να εισάγουμε ένα νέο πεδίο στη Φυσική». «Θα ήθελα να περιγράψω ένα πεδίο για το οποίο πολύ λίγα πράγματα έχουν γίνει, αλλά μπορούν να γίνουν πάρα πολλά. Αυτό το πεδίο δεν είναι το ίδιο με τα άλλα και δεν θα μας δώσει πολλά στοιχεία για τη θεωρητική φυσική (υπό την έννοια ‘τι είναι τα παράξενα σωματίδια;’) αλλά έχει μεγαλύτερη σχέση με τη φυσική στερεάς κατάστασης και μπορεί να μας δώσει πληροφορίες μεγάλου ενδιαφέροντος για τα παράξενα φαινόμενα που λαμβάνουν χώρα σε σύνθετες καταστάσεις. Επιπλέον, το πιο σημαντικό είναι πως θα παρουσιάζει έναν τεράστιο αριθμό τεχνικών εφαρμογών». Αναφέρει ότι μπορούμε με συνεχή έρευνα και βελτιώσεις της τεχνολογίας να χειριστούμε την ύλη στην κλίμακα των ατόμων: «ένας τρόπος που μπορούμε να σκεφτούμε για τη διάταξη σε συγκεκριμένη θέση είναι η εξάχνωση, την οποία θα συνεχίζουμε για κάθε στιβάδα, μέχρι να έχουμε το σύνολο του συμπλόκου (σ σ σύστημα μορίων και ατόμων ενωμένα μεταξύ τους)».

Παραπάνω, ο Φέιμαν περιγράφει τις διαθέσιμες για την εποχή του τεχνικές για την κατασκευή μιας δομής με μικρότερες διαστάσεις, κόβοντας, αφαιρώντας υλικό και λειαίνοντας μια προηγούμενη δομή μεγαλύτερων διαστάσεων. Ο στόχος είναι ένας: η κατασκευή και μελέτη δομών της τάξης του ενός ή λίγων ατόμων. Όμως, η παραπάνω τεχνική (που ονομάζεται «από πάνω προς τα κάτω»), όπως διαφαινόταν και επισήμαινε ο Φέιμαν, παρουσιάζει ένα κατώτατο όριο, λόγω περιορισμένων δυνατοτήτων των μηχανημάτων στην κοπή, τη λείανση και την αφαίρεση του υλικού. Αδιέξοδο; Όχι βέβαια. Ο ίδιος ο Φέιμαν είχε προτείνει να αντιστρέψουμε την τεχνική!!! «Από κάτω προς τα πάνω», λοιπόν, δηλαδή το σχηματισμό δομών από ένα άτομο ή μόριο και σταδιακή σύνθεση της επιθυμητής διάταξης: «να μιμηθούμε τη φύση και ουσιαστικά να συνθέσουμε δομές με τον ίδιο τρόπο», όπως λέει ο Φέιμαν.

Όμως, για να τα πετύχουμε όλα αυτά, χρειαζόμαστε την κατάλληλη τεχνολογία και μηχανήματα για να δούμε και να φτάσουμε σε αυτές τις διαστάσεις. Κατά το Φέιμαν, τα προβλήματα της βιολογίας, που περιλάμβαναν τα μυστήρια του DNA (τα οποία λύθηκαν την τελευταία πενταετία – για να ανακύψουν με τη σειρά τους καινούρια!), οι φυσικοί όφειλαν να κατασκευάσουν ηλεκτρονικά μικροσκόπια με μεγαλύτερη διακριτική ικανότητα: «Τα προβλήματα του DNA θα μπορούσαν να λυθούν αν βλέπαμε το DNA». Όσον αφορά τη χημεία, οι φυσικοί θα έπρεπε να πάρουν ως παράδειγμα τη χημική ανάλυση και να αναλύουν και τα δικά τους προβλήματα (όπου, παρεμπιπτόντως, και οι χημικοί θα μπορούσαν να κάνουν καλύτερη ανάλυση αν το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο είχε καλύτερη ανάλυση), αναφέροντας έτσι ο Φέιμαν για πρώτη φορά τη διεπιστημονικότητα, δείχνοντας πώς μπορούν να συνεργαστούν η φυσική, η χημεία και η βιολογία.

Ο Φέιμαν δεν παρέλειψε να αναφέρει ότι κατά τη σύνθεση των «μικρών συμπλόκων», νανοσωματιδίων όπως αναφέρονται σήμερα, πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στις τάσεις και τις δυνάμεις που αναπτύσσονται μεταξύ των ατόμων (είτε του ίδιου υλικού είτε διαφορετικού) και πως αυτές δεν θα είναι ίδιες με αυτές που εμφανίζουν τα υλικά στην κλίμακα που βλέπουμε και χρησιμοποιούμε μέχρι τώρα. Να τονιστεί πως ο Φέιμαν θεωρεί πως οι έννοιες «βάρος» και αδράνεια» δεν θα έχουν ιδιαίτερη σημασία.

Ο Φέιμαν μπορεί να έθεσε τις βάσεις και να θεωρείται ο πατέρας της νανοτεχνολογίας, τίποτα όμως δεν μπορούσε να προχωρήσει αν δεν δημιουργούταν το κατάλληλο εργαλείο, το μικροσκόπιο στην προκειμένη περίπτωση, προκειμένου να δούμε «τον πάτο». Το 1981 εφευρίσκεται το STM (scanning tunneling microscopy), το πρώτο μικροσκόπιο που μας επιτρέπει να διακρίνουμε μεμονωμένα άτομα. Πέντε χρόνια αργότερα οι δημιουργοί του παίρνουν το βραβείο Νόμπελ Φυσικής (και τιμής ένεκεν μαζί τους ο εφευρέτης του ηλεκτρονικού μικροσκοπίου) και η νανοτεχνολογία ξεκινά.

Το πρώτο επιστημονικό άρθρο για τη νανοτεχνολογία δημοσιεύεται το 1981 με τίτλο «Πρωτεϊνικό Σχέδιο ως μια Διάβαση στη Μοριακή Κατασκευή» από τον Dr Έρικ Ντρέξλερ και ενισχύει τη θεωρία ότι οι επιστήμονες θα είναι σε θέση σύντομα να κατασκευάσουν σύνθετες μοριακές μηχανές.

Στα 30 χρόνια που μεσολάβησαν, η νανοτεχνολογία έχει βρει εφαρμογές στην επιστήμη των υλικών, στην ηλεκτρονική και στην ιατρική. Έχει κατασκευαστεί πληθώρα νανοσωματιδίων, καθώς επίσης και άλλες νανοδομές, όπως τα λεπτά υμένια, οι νανοσωλήνες ή οι κβαντικές τελείες. Τα λεπτά υμένια μπορούμε να τα φανταστούμε σαν ένα σεντόνι, με το πάχος τους να είναι εξαιρετικά μικρό, μόλις λίγα νανόμετρα, και τις άλλες δύο διαστάσεις να απλώνονται (δισδιάστατη κατασκευή σε τρισδιάστατο χώρο). Οι νανοσωλήνες, κυρίως αποτελούμενοι από άτομα άνθρακα, δημιουργούνται από το κρυσταλλικό πλέγμα που σχηματίζουν τα άτομα του άνθρακα και επεκτείνονται στο χώρο. Οι κβαντικές τελείες είναι ημιαγωγοί νανοκρύσταλλοι με εξέχουσες φθορίζουσες ιδιότητες και μέγεθος 2-10nm. Τα νανοσωματίδια γενικά δεν έχουν κάποιο ιδιαίτερο σχήμα ή αριθμό ατόμων. Αυτά που χρησιμοποιούνται κυρίως έχουν μεγέθους μικρότερο από 50 νανόμετρα και μπορούν να εισέλθουν στα περισσότερα κύτταρα, ενώ αν είναι μικρότερα από 20 νανόμετρα μπορούν να βγουν από τα αιμοφόρα αγγεία κατά την κυκλοφορία τους στο αίμα.

Όσον αφορά τα μικροσκόπια, τα απαραίτητα εργαλεία του νανοτεχνολόγου, φανταζόμαστε ότι και εκεί η εξέλιξη είναι τεράστια. Πράγματι, το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο έχει πλέον διακριτική ικανότητα μέχρι 0.19 νανόμετρα, δηλαδή μπορούμε να δούμε πρακτικά τα πάντα, ενώ έχουν αναπτυχθεί και πλήθος άλλων μικροσκοπίων, πχ για ιδιαίτερη μελέτη της επιφάνειας (AFM) ή της εσωτερικής διαμόρφωσης (SEM), ανάλογα με το πού θέλει να επικεντρώσει ο ερευνητής.

Ας δούμε τώρα μερικές υποσχέσεις της νανοτεχνολογίας μέσα από τις εφαρμογές των φοιτητών στο αντίστοιχο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών του ΑΠΘ, όπου για την πραγμάτωσή τους συνεργάζονται τμήματα της Σχολής Θετικών Επιστημών, της Ιατρικής και του Πολυτεχνείου.

Στην εκμετάλλευση των φυσικών ανεξάντλητων πηγών ενέργειας, πρωτεύοντα ρόλο έχει η αξιοποίηση της καθαρής ενέργειας του ήλιου. Τα πολυδιαφημισμένα φωτοβολταϊκά συλλέγουν το ηλιακό φως και το μετατρέπουν σε ηλεκτρικό ρεύμα. «Η προσπάθεια που κάνουμε είναι να αυξήσουμε την απόδοση, η οποία αυτή τη στιγμή είναι στο 15%, βελτιώνοντας τα υπάρχοντα συστήματα. Στο εμπόριο κυκλοφορούν ήδη τα δεύτερης γενιάς φωτοβολταϊκά, όπου πλάκες λεπτών υμενίων από πυρίτιο χρησιμοποιούνται για τη συλλογή και τη μετατροπή. Ο στόχος μας είναι να μελετήσουμε νέα οργανικά υλικά, με μικρότερο κόστος», όπως μας λέει η Ελένη, ενώ συμπληρώνει ότι «μια μηχανική μελέτη για τις εφαρμοζόμενες τάσεις, σε συνδυασμό με τη θέρμανση και τη διαστολή που προκαλεί το ηλιακό φως, είναι αναγκαία και χρειάζεται συνεργασία με μηχανικό, καθώς οι πλάκες των λεπτών υμενίων μπορεί ακόμα και να σπάσουν και το φωτοβολταϊκό να καταστραφεί».

Μια πρωτότυπη εφαρμογή μελετά η Μαρία, καθώς θέλει να εκμεταλλευτεί το φυσικό φαινόμενο της αδιαβροχοποίησης που παρατηρείται στα φύλλα του λωτού για τον καθαρισμό κτιρίων και αρχαιολογικών μνημείων. «Η επιφάνεια των φύλλων του λωτού παρουσιάζει μια ιδιαίτερη τοπογραφία και τραχύτητα σε νανοκλίμακα, με αποτέλεσμα το νερό της βροχής να μη συγκρατείται και να απομακρύνεται. Προσπαθούμε να μιμηθούμε τεχνητά αυτή την επιφάνεια, έτσι ώστε να κατασκευάσουμε επιφάνειες που να αυτοκαθαρίζονται, καθώς το νερό της βροχής θα παράσερνε τη βρωμιά, αφήνοντας καθαρή την επιφάνεια». Αλήθεια, πόσο καλύτερη θα έκανε τη ζωή της νοικοκυράς μια τέτοια εφαρμογή;

Η μεγάλη επανάσταση βέβαια έρχεται στον τομέα της ιατρικής. Η Dr Β. Καραγκιοζάκη μας διαφωτίζει στα θέματα της νανοϊατρικής: «Με την κατασκευή βιοϋλικών, αξιοποιώντας τη νανοτεχνολογία και τις νέες τεχνικές και μεθόδους, μπορούμε να βελτιώσουμε τις υπάρχουσες διαγνωστικές και απεικονιστικές πρακτικές, αλλά επίσης, εκμεταλλευόμενοι και τις νανοδιαστάσεις, όπου σε αυτές ζει και υπάρχει ένα κύτταρο, αλλά και όλα του τα συστατικά και οι αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον και οι λειτουργίες του, λαμβάνουν χώρα σε αυτές τις διαστάσεις. Στη νανοδιάγνωση βελτιώνουμε την απεικόνιση, χρησιμοποιώντας κβαντικές τελείες και νανοσωματίδια, πετυχαίνοντας πρώιμη ανίχνευση της νόσου και παρακολούθηση σε πραγματικό χρόνο και δυνατότητα εκτίμησης της αποτελεσματικότητας της θεραπείας. Σημαντική δουλειά γίνεται στην αναγεννητική ιατρική, όπου με τα βλαστοκύτταρα (σ.σ. κύτταρα που συλλέγονται από τον πλακούντα κατά τη γέννηση ενός παιδιού τα οποία δεν έχουν ακόμα διαμορφωθεί, δηλαδή δεν έχουν γίνει κύτταρα ήπατος ή κύτταρα αυτιού. Με την αποθήκευσή τους στις τράπεζες βλαστικών κυττάρων μπορούν να χρησιμοποιηθούν όταν ο αρχικός τους κάτοχος ή κάποιο μέλος της οικογένειάς του παρουσιάσει κάποιο πρόβλημα υγείας) μπορούμε να τα διαμορφώσουμε έτσι ώστε να τα χρησιμοποιήσουμε για Αναγέννηση, Επιδιόρθωση και Αντικατάσταση. Επίσης, στην Ιστομηχανική μπορούμε να κατασκευάσουμε ικριώματα σε νανοκλίμακα και να αναπτύξουμε πάνω τους κατάλληλα κύτταρα ώστε να πάρουμε δέρμα, οστά, χόνδρο, κα. Όσον αφορά στην καρδιολογία, έχει προχωρήσει πολύ η αγγειοπλαστική με stents, όπου με κατάλληλες τεχνικές νανοτεχνολογίας πετυχαίνουμε να τροποποιήσουμε την επιφάνεια για βιοσυμβατότητα και να αποθηκεύσουμε φάρμακο πάνω στο stent, αλλά και κατασκευή βαλβίδων με καλύτερες ρευστομηχανικές και κατ’ επέκταση αιμοδυναμικές ιδιότητες».

«Στην πολυσυζητημένη drug delivery (στοχευμένη μεταφορά φαρμάκου), χρησιμοποιούνται νανοσωματίδια, αυξάνοντας την αποτελεσματικότητα και αποφεύγοντας τα αρνητικά παρελκόμενα μιας θεραπείας όπως η χημειοθεραπεία, όπου καταστρέφονται ταυτόχρονα και υγιή κύτταρα. Το ενδιαφέρον και οι δυνατότητες που παρουσιάζονται είναι άπειρες στο πάντρεμα βιολογίας και νανοτεχνολογίας». Ο Βαγγέλης μας δίνει ένα παράδειγμα καταστροφής καρκινικών κυττάρων με νανοσωματίδια, μέσω της υπερθερμίας: «Πετυχαίνουμε την καταστροφή με υπερθέρμανση καρκινικών κυττάρων μέσω μαγνητικών νανοσωματιδίων που έχουν συνδεθεί με αυτά. Η εφαρμογή είναι απλή, καθώς με εφαρμογή μαγνητικού πεδίου μέσω εναλλασσόμενου ρεύματος για μισή ώρα και θερμοκρασία γύρω στους 40 – 45 oC, τα καρκινικά κύτταρα σκοτώνονται και τα υγιή παραμένουν».

Ο καθηγητής κ Σ. Λογοθετίδης, διευθυντής του μεταπτυχιακού Νανοτεχνολογίας αναφέρει ότι «η νανοτεχνολογία ουσιαστικά μας επιτρέπει σήμερα να ελέγχουμε τις κατασκευές, τις οικοδομές, τις υποδομές. Για παράδειγμα σε ένα κτίριο μπορούμενα δώσουμε στα υλικά από τα οποία αποτελείται τις ιδιότητες που επιθυμούμε. Σε αυτή την απαίτηση της σύγχρονης κοινωνίας απαντά η νανοτεχνολογία: να φτιάξουμε τον κόσμο όπως τον θέλουμε. Στόχος του μεταπτυχιακού είναι να εξασφαλίσει στους σπουδαστές του σταθερά θεμέλια, γνώσεις, μεθόδους και εμπειρία που θα τους καταστήσουν ικανούς για συνεχή εκμάθηση, εξέλιξη και πρόοδο στις περιοχές των νανοεπιστημών. Εξάλλου, αναμένεται τα επόμενα χρόνια η ζήτηση στην αγορά εργασίας για επιστήμονες εκπαιδευμένους στη νανοτεχνολογία να ξεπεράσει το 1.000.000 παγκοσμίως». Για τη σημαντικότητα της νανοτεχνολογίας αρκεί να αναφέρουμε ότι περισσότερα από 1 τρισεκατομμύριο δολάρια αναμένεται να δαπανηθούν για χρηματοδότηση έρευνας παγκοσμίως την πενταετία 2010 – 2015. Η Ελλάδα, βέβαια, τρέχει να προλάβει τις εξελίξεις και να πάρει το μερίδιο που της αναλογεί. Όπως σχολιάζει ο καθηγητής κ. Ι. Μισσιρλής «Όλα τα ερευνητικά προγράμματα είναι χρηματοδοτούμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Υπουργείο Παιδείας έχει προκηρύξει μόνο ένα πρόγραμμα. Το κράτος θα πρέπει να βρει έναν τρόπο ώστε να δώσει κίνητρο στους νέους ερευνητές να παραμείνουν στην Ελλάδα και να μην φύγουν στο εξωτερικό».

Τα ερωτήματα που τίθενται είναι πολλά. Οι απαντήσεις ακόμα λίγες. Δεν ξέρουμε αν όλα όσα οι νέες τεχνολογίες υπόσχονται είναι πραγματοποιήσιμα, σίγουρα όμως οι προοπτικές, το μεράκι και η αστείρευτη θέληση όσων εργάζονται αποτελεί παρακαταθήκη και εγγύηση ότι μπορεί να μας βελτιώσει τη ζωή, κάνοντας αυτά που κάποτε θα φάνταζαν ως επιστημονική φαντασία πραγματικότητα.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφτείτε το site nn.physics.auth.gr